مجموعه خانقاه و بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی : مجموعه خانقاه و حرم شیخ صفی‌الدین یکی از مکان‌های مهم ایرانگردی و یکی از مکان‌های برجسته ایران است که در محله عالی قاپو اردبیل قرار دارد. در نوع خود شاهکاری است که از نظر توبه و وسعت بی بدیل است.
عنصر شیخ صفی‌الدین خانقاه و مجموعه حرم، بیش از سایر قسمت‌ها آسیب دیده است و اکنون حیاطی متروک و مربع شکل است که در جبهه غربی آن سرداب‌هایی با نماها و طاق‌های آجری قرار دارد.
مجموعه خانقاه و بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی
در شمال غربی خانه چله و یکی از حجره های با سقف آن، بقایای پلکانی آجری وجود دارد که به طبقه فوقانی منتهی می شود، بنابراین به نظر می رسد خانه چله در گذشته دارای طبقه بالایی بوده است. با توجه به نام و ترکیب این بنا می توان آن را بخشی از خود خانقاه شیخ صفی دانست که به مراسم آیینی و خانه دراویش اختصاص یافته است.
استفاده از نام محراب به این مکان نیز از این روست که این مکان پس از دوره صفویه و پس از تخریب، به شکل محراب مقدس درآمده است. استفاده از کلمه جدید در این فضا نیز به این معناست که خانه ای سابق نیز وجود دارد که امروزه سردابی دو طبقه در جبهه شمال غربی حیاط اصلی قرار دارد.
حیاط اصلی یا حیاط داخلی
این صحن که به حیاط قندیل نیز معروف است، حیاطی مستطیل شکل است که با سنگ های صاف پوشیده شده و در مرکز آن دریاچه ای کم عمق با دوازده شکاف (شاید دوازده فرقه قزلباش یا دوازده امام شیعه) قرار دارد. در گذشته در کنار حوض چاه آبی وجود داشت که آب را تامین می کرد اما اکنون سرپوشیده شده است.
جنت ساره
در ضلع شمالی حیاط اصلی، ایوانی در ارسی مشبک چوبی بزرگ قرار دارد. در شمال ایوان که شبیه عمارت شاه است در ارسی دیگری قرار دارد که به بنای گنبدی شکل و هشت ضلعی به نام جنت ساره باز می شود.
در دیوارهای شمالی و غربی جنت ساره درهایی برای ورود به اتاق های مجاور تعبیه شده است. اطلاعات دقیقی از ساختار این بنا و کاربرد آن در دست نیست. اما اولاریوس که مشاهدات خود را از این بنای تاریخی در دوره صفویه به دقت نقل کرده است، در مورد گنبد جنت ساره مانند سایرین در همان دوره سخنی نگفته است و به نام جنت ساره، مسجد بی سقف نامیده شده است.
به نظر می رسد جنت ساره پس از اهدای اشیای گرانبها و کتاب های کتابخانه سلطنتی شاه عباس به شیخ صفی الدین خانقاه و مجموعه حرم، تبدیل به کتابخانه شده است.
قبه الله
می توان گفت این گنبد هسته مرکزی شیخ صفی الدین خانقاه و مجموعه حرم است که توسط شخصی به نام صدرالدین موسی ساخته شده است. کلمه جلال الله روی آن دیده می شود که بارها از آن استفاده شده است به همین دلیل این گنبد را قبه الله می نامند.
از بیرون این گنبد یک برج آجری استوانه ای شکل دیده می شود. روی ساقه و گنبد آجری کاشی های فیروزه ای نمایان است. آیات قرآن نیز با خط ثلث در کتیبه محل اتصال برج و ساقه گنبد هم راستا است.
مقبره شیخ صفی الدین در اوایل قرن شانزدهم هجری تا اواخر قرن هجدهم هجری قمری ساخته شده است. این مکان ارزشمند و تاریخی در سال 2010 در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.
این مکان با استفاده از معماری سنتی ایرانی و با استفاده از حداکثر فضای موجود ساخته شده است و در آن قسمت های مختلفی مانند کتابخانه، مسجد، مدرسه، آب انبار، بیمارستان، آشپزخانه، نانوایی و چندین ساختمان اداری وجود دارد.
مجموعه امامزاده و شیخ صفی‌الدین خانقاه از ارزشمندترین مکان‌های اردبیل، بزرگترین، کامل‌ترین و برجسته‌ترین مکان‌های کشور است. این بقعه از نظر شاهکارهای هنری و معماری و ارائه اصول اولیه عرفانی در سراسر جهان از ارزش بالایی برخوردار است. معماری ایلخانی و تیموری با الهام از فلسفه صوفیانه انواع فضاها و نقوش تزئینی جدیدی به وجود آورده است. این مجموعه که آرامگاه بنیانگذار سلسله صفویه اسماعیل اول است تا به امروز قداست و ارزش خود را حفظ کرده است.
تورهای ایرانگردی زیادی برای گردشگران وجود دارد تا سفری راحت و برنامه ریزی شده به این مکان داشته باشند و شما نیز می توانید به آنها ملحق شوید. اما اگر می خواهید در مورد این مکان بیشتر بدانید و همچنین می خواهید بدانید که شیخ صفی الدین کیست، با ما همراه باشید.
معماری مجموعه شیخ صفی الدین خانقاه و حرم
ویژگی منحصر به فرد مجموعه خانقاه و حرم شیخ صفی الدین، تلفیق آثار هنری زیبا در زمینه های مختلف از جمله بهترین انواع کاشی معرق، مقرنس و گچ بری، کتیبه های زیبا و خط بزرگ صفوی است (میرعماد، میر قوام الدین، محمد اسماعیل و اساتید دیگر) منابطات ارزشمند، ظروف نقره، آثار طلا و نقاشی که همگی در ساختار معماری منحصر به فردی قرار دارند. مجموعه این آثار برای شیخ صفی الدین خانقاه و مجموعه حرم شکوه و عظمتی ایجاد کرده است.
مجموعه خنق و حرم شیخ صفی الدین به مرور زمان ساخته شد و قبور متعددی به آن اضافه شد. در زمان شاه عباس اول، به دلیل ارادت شیخ صفی الدین و زیارت مکرر مقبره شیخ صفی الدین برای زیارت، کارهای گسترده ای برای تکمیل و زینت بخشیدن به مجموعه شیخ صفی الدین خنق و حرم انجام شد.
در عهد صفوی، مجموعه خانقاه و حرم شیخ صفی‌الدین با حضور استادان بزرگ عصر صفویه مزین شد که پس از گذشت چندین قرن هنوز هم یکی از جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی ممتاز ایران به شمار می‌رود.
فرش اردبیل در بقعه شیخ صفی الدین
فرش اردبیل که در مجموعه امامزاده و شیخ صفی‌الدین خانقاه پیدا شد، هم‌اکنون در موزه ویکتوریا و آلبرت لندن نگهداری می‌شود و در شرایط خاصی نگهداری می‌شود. این فرش یکی از مشهورترین و تعریف نشده‌ترین فرش‌های جهان است که در فهرست ۵۰ اثر برترین شاهکار هنری جهان قرار دارد.
این فرش در موزه آلبرت نگهداری می شود که متخصصان رنگ هر ساعت تنها ده دقیقه در معرض نور قرار گیرند.
بخش های مختلف شیخ صفی الدین خانقاه و گروه حرم
بدون شک شکوه و عظمت این بنا را نمی توان با کلمات بیان کرد، اما سعی شده است برخی از قسمت ها و مکان های شیخ صفی الدین خانقاه و مجموعه امامزاده توضیح داده شود.
دروازه ورودی
سردر ورودی خانقاه و مجموعه حرم شیخ صفی الدین در جبهه شرقی میدان عالی قاپو قرار دارد که در دو شیب چوبی آن به صحن بزرگ باز می شود.
این دروازه ورودی با کاشی کاری های چشم نواز خود باعث می شود تا در هنگام ورود به این مقبره همه چشم ها به آن خیره شوند.
حیاط بزرگ
در ورودی غربی شیخ صفی‌الدین خانقاه و مجموعه حرم، حیاط مستطیل شکلی وجود دارد که در واقع دروازه‌ای بین ورودی و هسته مجموعه است. بر روی دو وجه آن دو حوض سنگی وجود دارد که احتمالاً یادگاری از دوره صفویه است.
دیوارهای آجری این حیاط که بر روی کف سنگی بنا شده دارای طاقچه و طاق است.
راهروی میانی یا یک حیاط کوچک
در ضلع شرقی حیاط، حیاط بزرگ، درگاه کوچکی که با گچ و آجر تزئین شده، به راهرویی باز می شود. این دوره مربوط به دوره قاجاریه است که به جای دوره قدیم دوره صفویه ساخته شده است.
طاق های کناره های حیاط با ازاره هایی با تزئینات زیبا پوشیده شده و با کاشی معرق پوشیده شده است. در قسمت جنوبی این راهرو، درگاه خوابگاهی قرار دارد که به خانه چله نو راه دارد.
خانه چله نو (محراب)
این بنا که احتمالاً قدیمی است عنصر شیخ صفی‌الدین خانقاه و مجموعه حرم، بیش از سایر قسمت‌ها آسیب دیده است و اکنون حیاطی متروک و مربع شکل است که در جبهه غربی آن سرداب‌هایی با نماها و طاق‌های آجری قرار دارد.
در شمال غربی خانه چله و یکی از حجره های با سقف آن، بقایای پلکانی آجری وجود دارد که به طبقه فوقانی منتهی می شود، بنابراین به نظر می رسد خانه چله در گذشته دارای طبقه بالایی بوده است. با توجه به نام و ترکیب این بنا می توان آن را بخشی از خود خانقاه شیخ صفی دانست که به مراسم آیینی و خانه دراویش اختصاص یافته است.
استفاده از نام محراب به این مکان نیز از این روست که این مکان پس از دوره صفویه و پس از تخریب، به شکل محراب مقدس درآمده است. استفاده از کلمه جدید در این فضا نیز به این معناست که خانه ای سابق نیز وجود دارد که امروزه سردابی دو طبقه در جبهه شمال غربی حیاط اصلی قرار دارد.
حیاط اصلی یا حیاط داخلی
این صحن که به حیاط قندیل نیز معروف است، حیاطی مستطیل شکل است که با سنگ های صاف پوشیده شده و در مرکز آن دریاچه ای کم عمق با دوازده شکاف (شاید دوازده فرقه قزلباش یا دوازده امام شیعه) قرار دارد. در گذشته در کنار حوض چاه آبی وجود داشت که آب را تامین می کرد اما اکنون سرپوشیده شده است.
جنت ساره
در ضلع شمالی حیاط اصلی، ایوانی در ارسی مشبک چوبی بزرگ قرار دارد. در شمال ایوان که شبیه عمارت شاه است در ارسی دیگری قرار دارد که به بنای گنبدی شکل و هشت ضلعی به نام جنت ساره باز می شود.
در دیوارهای شمالی و غربی جنت ساره درهایی برای ورود به اتاق های مجاور تعبیه شده است. اطلاعات دقیقی از ساختار این بنا و کاربرد آن در دست نیست. اما اولاریوس که مشاهدات خود را از این بنای تاریخی در دوره صفویه به دقت نقل کرده است، در مورد گنبد جنت ساره مانند سایرین در همان دوره سخنی نگفته است و به نام جنت ساره، مسجد بی سقف نامیده شده است.
به نظر می رسد جنت ساره پس از اهدای اشیای گرانبها و کتاب های کتابخانه سلطنتی شاه عباس به شیخ صفی الدین خانقاه و مجموعه حرم، تبدیل به کتابخانه شده است.
قبه الله
می توان گفت این گنبد هسته مرکزی شیخ صفی الدین خانقاه و مجموعه حرم است که توسط شخصی به نام صدرالدین موسی ساخته شده است. کلمه جلال الله روی آن دیده می شود که بارها از آن استفاده شده است به همین دلیل این گنبد را قبه الله می نامند.
از بیرون این گنبد یک برج آجری استوانه ای شکل دیده می شود. روی ساقه و گنبد آجری کاشی های فیروزه ای نمایان است. آیات قرآن نیز با خط ثلث در کتیبه محل اتصال برج و ساقه گنبد هم راستا است.
مطالب مرتبط و مهم :
