روستای ییلاقی کندلوس
روستای کندلوس، که در دامنههای سرسبز البرز مرکزی قرار دارد، با تاریخچهای غنی و زیباییهای طبیعی شگفتانگیز خود شناخته میشود. این دهکده به عنوان گنجینهای از هنرهای سنتی و صنایع دستی باستانی مازندران، آثار ارزشمندی را در موزه تاریخیاش گردآوری کرده و به استقبال گردشگران در فصل پاییز مینشیند.
برای بازدید از زیباییهای روستای ییلاقی کندلوس، لازم است 150 کیلومتر به سمت غرب از مرکز استان سفر کنید. این روستا در 70 کیلومتری جنوب شرقی شهرستان نوشهر و 15 کیلومتری از مسیر کوهستانی کجور واقع شده است. این منطقه به عنوان محل نخستین موزه روستایی در کشور شناخته میشود و با جاذبههای فراوانش، به یکی از مقاصد محبوب گردشگری در مازندران تبدیل شده است.
این موزه، تجسم آرزوی یک کودک روستایی است که ناگهان از دنیای بازی و سرگرمی فاصله میگیرد و با هدف حفظ میراث گذشتگانش، به جستجوی اشیاء تاریخی و فرهنگی نیاکانش در خانههای روستاهای کجور میپردازد و آنها را در این موزه گردآوری میکند.
روستای کندلوس
در کنار مجموعه گردشگری و فرهنگی کندلوس، موزهای ایجاد شده است که برای دسترسی به آن، باید پلههای سنگفرش شده را بالا رفت. این موزه در ارتفاعات روستای زیبا و دلنشین کندلوس قرار دارد و درب بزرگ چوبی آن بهطور پیوسته در طول سال به روی علاقهمندان فرهنگ گشوده است.
به اعتقاد علی اصغر جهانگیری، بنیانگذار نخستین موزه روستایی کشور، این موزه نتیجه سالها گفتگو و همدلی با مردم مهربان منطقه کجور مازندران است. وی تصریح میکند که خود از دشت و کوههای این سرزمین رشد یافته و هر آنچه دارد، از مردم همین دیار به دست آورده است.
ساخت فرهنگسرای کندلوس از سال 1360 شروع شد و در سال 1366 به اتمام رسید. این مجموعه، نمایانگر اسناد و مدارک مرتبط با فرهنگ و تاریخ این روستای زیبا در دل کوهستان است. موزه تاریخی و فرهنگی کندلوس در ساختمانی با معماری سنتی و محلی طراحی شده و از قسمتهای مختلفی تشکیل شده است. اشیاء باستانی و تاریخی در غرفههایی واقع در زیرزمین و طبقه همکف موزه به نمایش درآمدهاند.
در یکی از بخشهای این موزه، سکههای باستانی و تاریخی نمایش داده شدهاند که بر روی کاغذی یادداشت شدهاند. این اشیاء در تاریخ 25 مردادماه سال 71 به سرقت رفتند، اما چند ماه بعد با کوششهای نیروی انتظامی دوباره پیدا شده و به موزه بازگردانده شدند.
نمونههایی از خط ثلث، ابطال سحر، قراردادهای ازدواج، نقاشیهای مربوط به قرن یازدهم در دهلی نو، نمونههایی از سکههای نقره، جدولی از تقویم نجومی متعلق به سال 1283، شجرهنامههای ایل قاجار و نسخهای از عقدنامه شاه و فرح در غرفههای موزه تاریخی کندلوس به نمایش درآمده است. همچنین، اشیاء هر غرفه از طریق پخش صدای ضبطشده به بازدیدکنندگان معرفی میشوند.
نمایشگاه اسناد ملی عصر صفوی یکی از بخشهای متمایز موزه قدیمی روستای کندلوس به شمار میآید. در این نمایشگاه، اشیاء مختلفی نظیر سفالهای لعابی، پیسوزهایی برای تولید شعله، جامی با نقش قوچ که به حدود ۱۸۰۰ سال پیش تعلق دارد، ابزار کیمیاگری، نمونههایی از خوشنویسی، و سیاهمشقها به نمایش درآمده است. همچنین، قدیمیترین سند مبایعهنامه از بلوک زانوس مجور به تاریخ ۹۵۵ هجری قمری و سند خرواری کندلوس مربوط به سال ۱۰۳۶ هجری که به شمسالدین کندلوسی نسبت داده شده، از دیگر آثار این موزه هستند. علاوه بر این، پوست آهو با رنگ نیل لاجوری و قدیمیترین اسناد خطی نیز در این مجموعه به چشم میخورد.
در ویترین شماره 5 این موزه، آثار متنوعی از آیات قرآن که بر روی پوست آهو نقش بستهاند، قلمدانهای لاکی، فرهنگ عامه گل و مرغ، قلمدانهایی با تصاویر مهره، کتابهای چاپ سنگی با موضوعات گوناگون، اسناد خطی از دورههای مختلف تاریخی، و نقاشیهایی به قلم خواجه عبدالله انصاری به نمایش درآمده است. همچنین سکههایی از دورههای اشکانی، ایلخانی و ساسانی نیز به چشم میخورد که برای بازدیدکنندگان بسیار جذاب و حیرتانگیز است.
ویترین چهارم از مجموعه تاریخی کندلوس به مشاغل و فعالیتهای مردم روستاهای مازندران اختصاص دارد. این مشاغل شامل چاربداری، کدخدایی، هیزمشکنی، گالشسازی و چپقکشی است. همچنین، ویترین دیگری به تصاویر تاریخی ایران و ویترین دوم به هنر چینیسازی هنرمندان ایرانی در طول تاریخ میپردازد.
در نمایشگاهی در فرهنگسرای کندلوس، مجموعهای از چپقهای سنتی که متناسب با ویژگیهای هر فرد طراحی شدهاند، به نمایش درآمده است. این چپقها شامل مدلهایی برای عروس و داماد، همچنین انواع سفالی، چینی، استخوانی و فلزی میباشند.
در بازدید از غرفه دیگر موزه کندلوس، مجموعهای از آثار به نمایش درآمده است که شامل توافقنامهای از میرزا حسن خان، شجرهنامه خاندان جهانگیری، نمونههایی از قاشقهای سنتی و چوبی، کچههای مازندرانی، آسیابهای بادی و سیر تطور عینک از عصر صفویه تا امروز میباشد. همچنین، انواع زیورآلات، رادیوهای نفتی، فونوگراف، پارچههای ابریشمی، لباسهای محلی نظیر شلیته، مخمل با نقش عباسی، پشمی ازار و پوشاک سنتی بانوان مازندران نیز در این غرفه به نمایش گذاشته شده است.
موزه کندلوس، به عنوان نخستین موزه روستایی در سطح جهانی، مجموعهای از آثار خاص و بینظیر را در بر دارد. از جمله این آثار میتوان به سندی از شهر سمنگان اشاره کرد که در آن رستم فردوسی با تهمینه پیوند میبندد، کتاب خارستان سعدی، صدای مظفر الدین شاه و دستگاه فونوگراف و موارد مشابه اشاره کرد.
بنیانگذار موزه مردمشناسی کندلوس در مصاحبهای با خبرنگار مهر به این نکته اشاره کرد که از سن هفت سالگی، اشیای موجود در این موزه را با سفر به روستاها و از طریق مبادله مایحتاج مردم جمعآوری کرده است. وی افزود: موزه کندلوس نتیجه سالها تعامل و گفتوگو با مردم منطقه است.
دکتر علی اصغر جهانگیری در مصاحبهای با خبرنگار مهر، درباره موزه مردمشناسی کندلوس توضیح داد: این موزه نشأتگرفته از علاقه یک کودک روستایی است که از هفت سالگی به بررسی فرهنگ و تاریخ نیاکان خود پرداخته و به دنبال هویت و میراث فرهنگیاش از یک روستا به روستای دیگر در دل کوهستان سفر کرده است.
او ادامه داد: در سال 1360 به عنوان یک کارآفرین و با هدف خدمت به مردم منطقه زادگاهم، در زمانی که زیرساختهایی مانند جاده، برق و تلفن در دسترس نبود، موزه مردمشناسی کندلوس را در دامنههای البرز تأسیس کردم.
موسس موزه مردم شناسی کندلوس بیان میکند که این موزه، به عنوان قدیمیترین موزه ایران، مجموعهای از اشیاء متنوع و فراوان را از دورههای مختلف تاریخ این سرزمین در خود جای داده است.
جهانگیری در ادامه گفت که موزه کندلوس به عنوان نخستین موزه روستای کندلوس در سطح جهانی شناخته میشود. وی افزود که یونسکو به اهمیت این موضوع اذعان دارد که موزههایی که نمایانگر فرهنگهای گوناگون هستند، باید در محلهای اصلی خود ایجاد شوند، نه در کلانشهرها. به عنوان مثال، موزه فرش کاشان باید در منطقه راوند کاشان قرار گیرد و نه در تهران.
این محقق در زمینه فرهنگ و هنر بیان کرد: موزه کندلوس مجموعهای گسترده از آثار تاریخی را از دوران 1800 سال قبل از میلاد تا پایان دوره قاجار در خود جای داده است. به گونهای که از آزمایشگاه کیمیاگر متعلق به هزارههای پیش از میلاد گرفته تا کتاب خارستان سعدی، سند سمنگان، صدای مظفرالدین شاه و دستگاه فونوگراف و موارد مشابه، همگی در این موزه قابل مشاهده هستند.
جهانگیری بیان میکند که یک کودک هفتساله از روستای کجور ناگهان بازیهای کودکانه را کنار میگذارد و به دشتها، کوهها و صحراها میرود تا در روستاهای کجور مازندران بهدنبال اشیا فرهنگی و تاریخی آن منطقه باشد. او با تبادل قند، چای، سیگار، قبالهها، اسناد، سکهها و سفالها، این اشیا را جمعآوری کرده و آنها را از چشم خانواده پنهان میکرد. اکنون بخشی از این مجموعه در موزه مردمشناسی کندلوس نگهداری میشود. جالب اینجاست که با گذشت سالها از آن دوران، هنوز هم در شهرهای مختلف ایران به جستجوی این اشیا که نشاندهنده فرهنگ اقوام گوناگون است، ادامه میدهم.
بنیانگذار موزه کندلوس اظهار داشت که مدارک تاریخی که نمایانگر زندگی اجداد ما و موفقیتهای آنان هستند، بخشی از این موزه را تشکیل میدهند. وی افزود: این مجموعه شامل کتابهای خطی، نقاشیهای پشت شیشه، اشیاء فلزی، ظروف سفالی، سکههای قدیمی و بافتههای دستساز اهالی روستاها میباشد.
