در سالهای اخیر، انتخاب برخی از روستاهای ایران به عنوان روستاهای جهانی گردشگری توسط سازمان جهانی گردشگری (UNWTO) توجهات را به ظرفیتهای فرهنگی و بومی این سکونتگاههای ارزشمند جلب کرده است. در این راستا، روستای زیبای کندلوس در مازندران به عنوان یکی از گزینههای اصلی ایران برای پیوستن به فهرست روستاهای جهانی گردشگری مطرح شده است.
سازمان گردشگری ملل متحد فراخوان پنجمین رقابت بهترین روستاهای جهانی گردشگری را برای سال ۲۰۲۵ اعلام کرده است. هدف این رقابت، افزایش رفاه، توسعه روستایی و تجاریسازی مقاصد گردشگری است. بر اساس معیارهای تعیینشده، روستای کندلوس از بخش کجور نوشهر به عنوان یکی از هشت روستای منتخب ایران برای شرکت در این رقابت بینالمللی انتخاب شده است.
با این حال، آنچه که بیش از کسب عنوان جهانی اهمیت دارد، الگوی توسعه و مسیر پیشرفت این روستاهاست. گردشگری روستایی مبتنی بر مشارکت اجتماع میتواند به عنوان یک الگوی انسانی و پایدار، روستاهای ایرانی را از وابستگیهای خارجی و توسعه ناپایدار رهایی بخشد.
مدل گردشگری مبتنی بر مشارکت به توسعهای اشاره دارد که در آن جامعه محلی به عنوان مالک، طراح و بهرهبردار اصلی از منافع گردشگری عمل میکند. این شیوه برخلاف مدلهای سنتی که بر فعالیت سرمایهگذاران خارجی و پروژههای دستوری مبتنی است، بر مشارکت واقعی مردم، تقویت نهادهای محلی مانند شوراها و دهیاریها و همکاری با سازمانهای مردمنهاد تأکید دارد.
بررسی تجربیات موفق جهانی نشان میدهد که توسعه گردشگری در روستاها بدون توجه به ظرفیتهای انسانی درون آنها میتواند منجر به نارضایتی، مهاجرت، تخریب فرهنگ بومی و ایجاد شکافهای اجتماعی شود. در مقابل، در روستاهایی مانند کندوان یا ماسوله، حضور فعال مردم در راهاندازی اقامتگاههای بومگردی، تولید و فروش صنایع دستی و حفظ بافت روستا نشان داده است که اگر مردم در فرآیند توسعه سهیم باشند، بهترین نگهبانان منابع فرهنگی و طبیعی خود خواهند بود.
بنابراین، امروز نیازمند بازنگری در سیاستهای ملی گردشگری روستایی هستیم. باید به جای رویکرد پروژهمحور و تحمیلی، مدل برنامهریزی مشارکتی را جایگزین کنیم. مدلی که در آن صدای روستاییان شنیده شود، زنان و جوانان به طور واقعی مشارکت کنند، منابع بومی حفظ گردد و منافع حاصل از گردشگری به صورت عادلانه میان اهالی تقسیم شود.
روستای کندلوس در شهرستان نوشهر استان مازندران در دو دوره و همچنین در سال جاری به عنوان یکی از نامزدهای روستای جهانی گردشگری ایران شناخته شده است. این روستا به عنوان یکی از نمایندگان شاخص فرهنگی- تاریخی ایران، به درستی به عنوان گزینهای شایسته برای ثبت در فهرست روستاهای جهانی گردشگری انتخاب شده است. کندلوس نه تنها از لحاظ زیباییهای طبیعی و چشماندازهای کوهستانی ارزشمند است، بلکه به لحاظ فرهنگی، اجتماعی، آیینی، هنری و تاریخی نیز نمونهای بینظیر در شمال کشور به شمار میرود.
کندلوس، با تاریخچهای غنی، از جمله روستاهای کمیاب است که توانسته میراث فرهنگی زنده را در زندگی روزمره خود حفظ کند. موزه مردمشناسی این روستا، به عنوان یک موزه خصوصی، نمایانگر حافظه تاریخی ساکنان آن منطقه میباشد.
معماری سنتی این روستا که از مصالح محلی ساخته شده، کوچهباغهایی با درختان تنومند و خانههایی از چوب به همراه ساختار ارگانیک خود، نشاندهنده تداوم فرهنگ بومی است. تقویم زیستی و فرهنگی جامعه کندلوس شامل مراسم محلی، مناسک کشاورزی، آداب و رسوم نوروز و مراسم عزاداری خاص، به غنای میراث ناملموس این منطقه افزوده است.
علاوه بر این، کندلوس به عنوان یکی از مراکز هنرهای بومی در غرب مازندران شناخته میشود. موسیقی محلی با استفاده از سازهایی نظیر دوتار، کمانچه و نی، بخشی از هویت شنیداری این روستا را شکل میدهد. تولید گیاهان دارویی و عرقیجات سنتی، به همراه صنایع دستی، ترکیبی از دانش بومی، هنر و اقتصاد روستایی را به نمایش میگذارد. فعالیتهای گردشگری فرهنگی، بومگردی، کشاورزی کوهستانی و دامداری سنتی از ارکان اصلی معیشت ساکنان کندلوس به شمار میروند.
تاسیس اقامتگاههای بومگردی با مدیریت خانوادههای محلی، گواهی بر موفقیت مدل اقتصاد مشارکتی در این منطقه است. همچنین، تولید محصولات ارگانیک نظیر عسل، گیاهان دارویی، لبنیات سنتی و میوههای کوهی و همچنین پوشاک سنتی مازندرانی، منبع درآمد دیگری برای جامعه محلی محسوب میشود.
مردم کندلوس دارای تجربه گستردهای در زمینه مدیریت اجتماعی و منابع فرهنگی و طبیعی هستند که این امر در موزهداری، گردشگری خانوادگی و حفظ سنتها مشهود است. سطح بالای آگاهی فرهنگی، زیستمحیطی و گردشگری در بین جوانان این روستا آن را از سایر مناطق مشابه متمایز میسازد. به طور قطع، تجربه مدیریت محلی مستقل و وجود نهادهای مردمی فعال، زمینهساز توسعه پایدار در این منطقه است.
زنان در کندلوس به طور فعال در حوزههای گردشگری، صنایع دستی، آموزشهای سنتی، آشپزی محلی و مدیریت اقامتگاهها مشارکت دارند. همچنین دختران جوان روستا در قالب گروههای فرهنگی و هنری به حفظ زبان بومی، روایتگری و اجرای آیینهای محلی میپردازند. جوانان تحصیلکرده کندلوس نیز با بازگشت به زادگاه خود و شرکت در اقتصاد گردشگری، در احیای هویت بومی نقش مهمی ایفا کردهاند.
وجود میراث فرهنگی غنی، نهادهای محلی پویا و توانمند در زمینه گردشگری اجتماعی، کارآمدی مدلهای مشارکت مردمی در حفاظت و بهرهبرداری از منابع گردشگری، انسجام اجتماعی و فرهنگ میزبانی پایدار، و همچنین حفظ اکوسیستم طبیعی و رعایت اصول گردشگری مسئولانه، از جمله دلایل انتخاب کندلوس به عنوان روستای جهانی است.
روستای کندلوس به دلیل ویژگیهای فرهنگی، طبیعی و اجتماعی منحصر به فردش، پتانسیل تبدیل شدن به نخستین روستای جهانی گردشگری در استان مازندران را دارد. این روستا نه تنها شایسته ثبت در سطح بینالمللی است، بلکه میتواند به عنوان الگویی برای توسعه روستاهای کوهستانی و فرهنگی شمال کشور عمل کند.
